Futbol Nedir, Nasıl Oynanır? Kuralları Nelerdir?  

11 kişiden oluşan 2 takımın birbirlerine gol atmak ve birbirinden gol yememek amacıyla mücadele ettiği bir spor dalı olan futbol, yüksek oranda ayakla oynanan bir oyun olması nedeniyle "foot ball", yani "ayak topu" olarak tanımlanıyor. Her iki takımın da oyunda birer kaleci bulundurması gereken spor dalı, kapalı alan ve plajların yanı sıra profesyonel seviyede toprak ya da çimen sahada da oynanıyor. Savunma oyuncularına "defans", orta bölge oyuncularına "orta saha" ismi verilen futbolda saha kenarlarını kullanan hücumcu oyunculara "kanat", yine saha kenarındaki defansif oyunculara "bek" ve hücum bölgesi oyuncularına da "forvet" ismi veriliyor.

Cuju, kemari, harpastum gibi futbola benzer oyunların tarih boyunca farklı medeniyetlerde oynandığı bilinen bir gerçek... Ancak futbolun günümüzdeki halini alması ve bir isim kazanması, 19. yüzyıla dayanıyor. İlk yazılı kuralları 1848 yılında Cambridge Üniversitesi'nde belirlenen futbolun, aynı yıllarda yine İngiltere'de kurulan takımlar tarafından geniş kitlelere tanıtıldığı tahmin ediliyor. Rekabet duygusunu beslemesi, tüm spor dallarındakinden daha geniş bir kaleye sahip olması ve kaleci dışındaki oyuncuların topa elle temasının yasak olması, futbolun hızla kabul görmesini sağlayan temel faktörler arasında yer alıyor. Dünya üzerinde kurulan ilk futbol kulüpleri ise İngiltere'de kurulan Sheffield FC ve Hallam... İngiltere'de popülerleşmesinin ardından hızla tüm dünyaya yayılan ve 20. yüzyıl başlarında evrensel bir fenomen halini alan futbol, günümüzde dünya genelinde FIFA, kıta bazlı olarak da UEFA, CONCACAF, AFC gibi federasyonlar tarafından profesyonel olarak idare ediliyor.

Futbol, günümüzde tarlada, sokak arasında, halı sahada sıklıkla oynansa ve bu alanlar kendi kurallarını oluştursa da, profesyonel futbolun son derece önemli kısıtlamaları bulunuyor. Öncelikle, futbol oynanacak sahanın ve ekipmanların futbol standartlarına uygun olmasına dikkat ediliyor. FIFA kurallarına uygun bir sahanın 64-75 m eninde ve 105-120 m boyunda olması gerekiyor. Standart bir futbol topunun ise 68 - 70 cm genişliğinde ve 410 - 450 gr ağırlığında olmasına önem veriliyor. 

Futbolda her iki takım da sahaya 11'er oyuncuyla çıkıyor ve bu as kadro içinde bir kaleciye yer vermek zorunlu... Futbol maçı, 45 dakikalık 2 devre halinde oynanırken her iki devrede de sakatlık, oyuncu değişikliği, saha içi problem gibi kayıp zamanlar hakem tarafından hesaplanıyor ve uzatma olarak normal sürenin sonuna ekleniyor. Eleme usulü gerçekleşen turnuva maçlarında ise 90 dakika sonunda eleyen ve elenen belli olmamışsa 15'er dakikalık iki uzatma devresi daha oynanıyor. Uzatmaların da sonucu belirlememesi durumunda ise seri penaltı atışlarına gidiliyor.

Oyun esnasında kaleci dışındaki oyuncuların topa elle ve kolla temas etmesine izin verilmezken ayak, bacak, göğüs, karın, kafa gibi bölgelerle topa dokunmak nizami sayılıyor. Kaleci ise elle müdahale özgürlüğüne yalnızca ceza sahası içinde sahip. Kalecinin ceza sahası dışında topa elle müdahalesi net olarak serbest vuruş ve kırmızı kartla cezalandırılıyor. Sert faullerde, bariz gol şansının engellenmesinde ve diğer oyuncular ya da hakemle fiziki tartışmaya girilmesi durumlarında da gösterilen kırmızı kart, oyuncunun oyundan ihraç edildiği anlamına geliyor. Daha hafif kural ihlallerinde başvurulan sarı kart ise uyarı anlamı taşıyor ve aynı maçta iki kez sarı kart gören oyuncu yine kırmızı kartla cezalandırılıyor.

Futbol esnasında oyuncuların karşı takım oyuncusuna orantısız şarj uygulaması, sakatlık riski oluşturabilecek hareketlerde bulunması, topla elle temas etmesi ve şiddet içeren eylemlerde bulunması kesinlikle yasak. Bir oyuncunun bu tarz kusurlu davranışlarda bulunması, karşı taraf lehine serbest vuruş hakkı doğururken olumsuz hareketlerin ceza sahası içinde gerçekleşmesi ise penaltıyla cezalandırılıyor. Kaleciyle karşı karşıya şut çekme imkanı anlamına gelen penaltıda, kalecilerin bir ayağının çizgide bulunması ise zorunlu tutuluyor.

Futbol topunun oyun sahasını yanlardan terk etmesi, karşı takım lehine "taç" atışı doğuruyor. Kaleci dışındaki oyuncuların topa elle dokunabildiği tek an olan taç atışı yanlış kullanılırsa atış tekrarlanıyor ve topu kullanma hakkı karşı takıma geçiyor. Futbol topunun kale çizgisinin dışına çıkması ise korner ya da kale atışıyla sonuçlanıyor. Topu dışarı atan oyuncu, kaleyi savunan takımdansa rakip takım köşe noktasından oyunu ayakla başlatıyor. Topu atan oyuncu kaleye hücum gerçekleştiren takımdansa top kaleyi savunan takıma geçiyor ve kale vuruşuyla oyun tekrar başlıyor. Kale vuruşu esnasında top ceza sahasını terk etmezse atış tekrarlanıyor.

Futbol, uzun süreli ve zorlu bir spor dalı olması sebebiyle çok sayıda detaya, kurala ve kural istisnasına ihtiyaç duyuyor. Futbol hakkında bilgi edinmek ve önemli noktaları bilmek ise futbol oynamayı ve izlemeyi daha da zevkli hale getiriyor. Bu çok önemli kural ve detayların en önemlileri ise şöyle:

Ofsayt: Futbolun belki de en tartışmalı ve en zor anlaşılan kuralı olan ofsayt, iki takımın da haksız yere üstünlük sağlamasının önüne geçme amacı taşıyor. Bir takım hücum ederken top ayaktan çıktığı anda, topun gittiği oyuncuyla kale arasında kaleci dahil en az 2 rakip oyuncu bulunması gerekiyor. Eğer bu şart gerçekleşmezse oyun duruyor ve gol olsa bile geçerlilik kazanmıyor. Ofsayt nedeniyle oyun durduktan sonra topu kullanma hakkı rakip takıma geçiyor.

Pasif Ofsayt: Ofsaytın en zor uygulamalarından biri olan pasif ofsayt, hücum eden takımların hakkını savunmak amacıyla uygulanıyor. Herhangi bir takım hücum ederken bir oyuncu ofsayttaysa ancak top ona değil de ofsaytta olmayan başka bir arkadaşına gidiyorsa oyun devam ediyor ve pozisyon sonunda gol olursa geçerli sayılıyor. Pasif ofsayt kuralının geçerli olması için, ofsayt bölgesinde olan oyuncunun atağa hiçbir şekilde müdahale etmemesi, topa ve oyunculara dokunmaması, kaleciyi yanıltıcı hareketlerde bulunmaması gerekiyor.

Ele Çarpma: Futbolda kaleci dışındaki oyuncuların topa elle müdahalesi yasak; ancak istemsizce gerçekleşen temaslar kusurlu hareket olarak nitelendirilmiyor. Oyuncunun kolu vücuduna yapışıksa ve top, pozisyon gereği yanlışlıkla oyuncunun eline ya da koluna çarpıyorsa bu durum elle oynama olarak değerlendirilmiyor ve oyun devam ediyor.

Hakemi Aldatmaya Yönelik Hareket: Kimi futbolcular, haksız yere penaltı almak ya da rakibini oyundan düşürmek için faule maruz kalmadıkları halde kendilerini yere bırakabiliyor ya da rakipleri çok sert bir müdahalede bulunmuş gibi durduk yere kıvranmaya başlayabiliyor. Hakemi aldatmaya yönelik olan bu hareketler tespit edildiği zaman sarı kartla cezalandırılıyor ve topu kullanma hakkı karşı takıma geçiyor.

VAR: Futbol dünyasına 2018 Dünya Kupası'yla birlikte kazandırılan VAR uygulaması, hakem kararlarının video aracılığıyla denetlenmesini sağlıyor. Video Yardımcı Hakem (Video Asistant Referee) ifadesinin kısaltması olan VAR; penaltı, ofsayt ve kırmızı kart gibi oyun akışını değiştirebilecek noktalarda hakemin hatalı karar vermesi durumunda devreye giriyor ve hakemi pozisyonu tekrar izlemesi konusunda uyarıyor. Video yardımcı hakemden tavsiye alan hakem, saha kenarındaki ekranlarda pozisyonu tekrar izleme şansı buluyor ve bu sayede hakem hatalarının önüne geçiliyor.